ทุเรียน เป็นไม้ผลที่มีแหล่งดั้งเดิมในคาบสมุทรมลายู ก่อนจะกระจายพันธุ์ไปยังประเทศต่างๆ สำหรับประเทศไทยคาดว่า ได้รับสายพันธุ์ทุเรียนมาจากประเทศมาเลเซีย โดยเริ่มปลูกครั้งแรกในพื้นที่ภาคใต้ก่อน จากนั้นจึงค่อยนำมาปลูกในพื้นที่ภาคกลาง เช่น จังหวัดนนทบุรี นครนายก ปราจีนบุรี ก่อนจะขยายไปทั่วประเทศในเวลาต่อมา

ในอดีตไทยปลูกทุเรียนพื้นบ้านหลายร้อยสายพันธุ์ โดยนำมาปลูกเชิงการค้า ประมาณ 60-80 พันธุ์ เท่านั้น ในปัจจุบันทุเรียนพื้นบ้านซึ่งเป็นสายพันธุ์โบราณเหล่านั้นปลูกน้อยลง และหายาก บางสายพันธุ์ใกล้สูญพันธุ์  เนื่องจากเกษตรกรเปลี่ยนมาปลูกพันธุ์เชิงการค้า ซึ่งส่วนใหญ่เป็นทุเรียนพันธุ์หมอนทอง รองลงมาคือ ทุเรียนพันธุ์ชะนี พันธุ์กระดุม และพันธุ์อื่นๆ

ทุเรียนสายพันธุ์โบราณโดดเด่นเรื่องความทนทานโรค-แมลง และการเปลี่ยนแปลงสภาวะแวดล้อม เพราะถูกทดสอบและคัดเลือกพันธุ์มาจากเกษตรกรเจ้าของสวนทุเรียนในอดีต ช่วงที่นักวิชาการไปเก็บรวบรวมพันธุ์ทุเรียนโบราณจากแหล่งผลิตที่มีอายุการปลูก 40-50 ปี  ขณะที่บางสวนมีทุเรียนต้นพ่อแม่พันธุ์ที่มีอายุมาก 100-200 ปี ก็เคยเจอมาแล้ว

ศูนย์วิจัยพืชสวนจันทบุรี กรมวิชาการเกษตร ได้รวบรวมสายพันธุ์ทุเรียนพื้นบ้านจากทั่วประเทศมาปลูกเพื่อการอนุรักษ์และผลิตต้นทุเรียนพื้นบ้านพันธุ์แท้ คุณภาพดี ปลอดโรคโคนเน่า จำหน่ายกิ่งพันธุ์คุณภาพดีในราคาราชการ (กิ่งละ 50 บาท) ให้แก่ประชาชนทั่วไป ผู้สนใจสามารถติดตามกิจกรรมความเคลื่อนไหวของศูนย์ฯ ได้ทางเว็บไซต์และเฟซบุ๊ก “ศูนย์วิจัยพืชสวนจันทบุรี จังหวัดจันทบุรี” หรือสอบถามข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่ศูนย์วิจัยพืชสวนจันทบุรี เลขที่ 63 ม.6 ตำบลตะปอน อำเภอขลุง จังหวัดจันทบุรี โทร. 039-397-030, 039-397-146 และ http://www.doa.go.th/hrc/chantaburi 

• นกหยิบ เป็นทุเรียนสายพันธุ์พื้นเมืองดั้งเดิมของจังหวัดนนทบุรี จัดอยู่ในกลุ่มทองย้อย มีรสชาติความอร่อย ใกล้เคียงกับทุเรียนหมอนทองมาก แต่มีรสหวานมันมากกว่า เนื้อสีเหลืองเข้มค่อนข้างละเอียด ลูกหนึ่งมี 5 พู เมล็ดลีบ กลิ่นไม่ฉุน ลักษณะผลคล้ายทุเรียนหมอนทอง แต่มีหนามละเอียด-ถี่คล้ายทุเรียนพันธุ์พวงมณี
• ทุเรียนหลงลับแล-หลินลับแล ทุเรียนพันธุ์ดีของจังหวัดอุตรดิตถ์ มีผลผลิตออกสู่ตลาดตั้งแต่ปลายเดือนพฤษภาคมจนถึงสิงหาคม ทุเรียน “หลงลับแล” ผลมีลักษณะกลม เหมือนไข่ พูเต็มใหญ่ไม่มีเว้า น้ำหนักเฉลี่ย 0.5 กิโลกรัม ถึง 3.5 กิโลกรัม รสชาติหวานมัน เนื้อเหนียวละเอียด มีกลิ่นอ่อน เนื้อสีเหลืองสด รสอร่อย ส่วนทุเรียน “หลินลับแล” ผลมีขนาดเล็ก น้ำหนักเฉลี่ย 1-2 กิโลกรัม ทรงผลเป็นเอกลักษณ์ มองดูคล้ายผลมะเฟือง เป็นพูชัดเจน รสหวานมัน มีกลิ่นอ่อนมาก เนื้อละเอียดเหนียว สีเหลืองอ่อน เนื้อเยอะ เมล็ดเล็กลีบ
• ทุเรียนพันธุ์สาลิกา เป็นทุเรียนพื้นบ้านของอำเภอกะปง จังหวัดพังงา เรียกเป็นภาษาถิ่นว่า “เรียนสากา” ลักษณะเด่น คือทนทานต่อโรครากเน่า-โคนเน่า ลักษณะผลค่อนข้างกลม คล้ายลูกแอปเปิ้ล สามารถตั้งได้โดยไม่ล้ม เปลือกบาง หนามสั้น ค่อนข้างถี่ น้ำหนักต่อผลโดยเฉลี่ย 1-2 กิโลกรัม เป็นทุเรียนที่มีรสชาติหวานมัน มีกลิ่นหอมเป็นเอกลักษณ์ เนื้อหนา ละเอียด แน่น ไม่เละ
• กบมังกร ลักษณะผลรูปไข่กลับ เนื้อหนาปานกลาง กลิ่นอ่อน รสมันมากกว่าหวาน
• กบสุวรรณ แหล่งที่พบ จังหวัดนนทบุรี จันทบุรี ระยอง ลักษณะผลรูปรี เนื้อละเอียด สีเหลือง กลิ่นแรง รสหวานปานกลาง
• ก้านยาวสีนาค เพาะจากเมล็ดพันธุ์ก้านยาว แหล่งที่พบ คลองซ่อน จ.นนทบุรี ลักษณะผลกลมรี เนื้อหยาบ กลิ่นปานกลาง รสหวานมันพอดี
• จอกลอย แหล่งที่พบ จังหวัดระยอง นนทบุรี ลักษณะ ผลรูปรี เนื้อหยาบ กลิ่นอ่อน รสมันมากกว่าหวาน
• ชายมะไฟ เพาะจากเมล็ดพันธุ์กำปั่นขาว แหล่งที่พบจังหวัดจันทบุรี ปราจีนบุรี ลักษณะผลขอบขนาน เนื้อหนาละเอียด สีเหลืองจัด กลิ่นแรง รสหวานมากกว่ามัน
• ดาวกระจาย เพาะจากเมล็ดกำปั่นขาว แหล่งที่พบ ตำบลบางบำรุง อำเภอบางกรวย จังหวัดนนทบุรี ลักษณะผลรูปไข่กลับ
• ต้นใหญ่ ลักษณะผลรูปไข่กลับ เนื้อละเอียด สีเหลือง กลิ่นอ่อน รสมันมากกว่าหวาน
• ตะพาบน้ำ แหล่งที่พบ บางกอกน้อย กทม. ลักษณะผล ผลทรงกลมแป้น เนื้อหยาบ กลิ่นอ่อน รสมันมากกว่าหวาน
• นมสวรรค์ แหล่งที่พบ จันทบุรี ลักษณะผลรูปรี เนื้อละเอียด สีเหลือง กลิ่นปานกลาง รสหวานมันพอดี
• ฝอยทอง แหล่งที่พบ จันทบุรี ลักษณะผลรูปรี เนื้อละเอียด สีเหลืองเข้ม กลิ่นอ่อน รสหวานมันพอดี
• พวงมณี แหล่งที่พบ จันทบุรี ลักษณะผลรูปรีเล็ก เนื้อละเอียด สีเหลืองเข้ม เนื้อน้อย กลิ่นอ่อน รสหวานมันพอดี
• ยินดี แหล่งที่พบ จันทบุรี ระยอง อุตรดิตถ์ ลักษณะผลกลมแป้น เนื้อละเอียด สีเหลืองเข้ม กลิ่นอ่อน รสหวานมันพอดี

ที่มา: technologychaoban